مارکو گریگوریان
مارکو گریگوریان هنرمند، مجموعه‌دار، معلم و نگارخانه‌دار در سال 1304 در روسیه زاده شد، خانوادۀ او اصالت ارمنی داشتند و در سال 1309 به ایران و شهر تبریز مهاجرت نمودند. تبریز در آن دوران مرکزیت ارامنۀ شمال را داشته و فرهنگ ارمنی، زبان آن و هنر ارامنه در زمینۀ تئاتر دارای اهمیت بوده و نقش اساسی در ورود مدرنیته به تبریز داشت. مارکو در چنین فرهنگی بالید و چند زبانه بودن یعنی دانستن زبان‌های ارمنی، آذری، روسی و انگلیسی در پرورش روحیۀ کوشای او نقش اساسی داشت. پس از فوت مادر، خانوادۀ مارکو به تهران آمده و در این شهر که به نوعی مرکزیت هنرهای دیداری را نیز داشت ساکن می‌شوند. او به مدرسۀ کمال‌الملک رفته و نقاشی می‌آموزد و پس از دو سال در سال 1329 به ایتالیا رفته و تحصیل نقاشی به شیوۀ غربی را در این کشور آغاز می‌نماید. در ایتالیا او به ویژه تحت تعلیم پروفسور روبرتو ملی قرار گرفته و پس از چند سال به ایران بازمی‌گردد. بازگشت او مصادف است با کنار رفتن دولت دکتر مصدق و فضای سیاسی حاکم بر دهۀ سی خورشیدی در ایران. اما همزمان بسیاری از همدوره‌های مارکو از اروپا بازگشته و در کنار یکدیگر نقش اصلی را در تدریس هنر در دانشکدۀ هنرهای زیبای تهران برعهده می‌گیرند. او در کنار تدریس و پرورش چهره‌هایی چون پیلارام و زنده‌رودی، نگارخانه‌ای نیز به نام استتیک تأسیس می‌کند که این نگارخانه حلقه‌ای می‌شود برای هنرمندان نوگرای اواخر دهۀ سی تا اوایل دهۀ چهل خورشیدی.
در کنار این فعالیت‌ها مارکو در برگزاری بینال نخست تهران را نیز برگزار کرده که پنج دوره دوام می‌آورد. در ابتدای دهۀ چهل او به آمریکا رفته و فعالیت‌های هنری خود را در آنجا پیگیری می‌کند. چند سال بعد نیز مجدد به ایران بازگشته و با دعوت دانشکدۀ هنرهای زیبا، مشغول به کار در این دانشکده می‌شود. پس از انقلاب سال 1357 او ایران را ترک کرده و ساکن آمریکا می‌شود. طی سال‌های زندگی در آمریکا نمایشگاه‌های مختلفی در گالری‌های مشهور و مهم آن کشور برگزار کرده و در ضمن این فعالیت‌ها موزه‌ای نیز در ارمنستان تأسیس می‌کند. مارکو در کنار فعالیت‌های گفته‌شده، با شناخت ژرف خود از هنر سنتی و قهوه‌خانه‌ای، طی سال‌ها به گردآوری مجموعه‌ای ارزشمند از این هنرها پرداخته و به جز مجموعۀ سنتی، از مجموعه‌داران تأثیرگذار هنر مدرن نیز محسوب می‌شود. مارکو پس از سال‌ها تلاش و فعالیت در عرصۀ هنرهای دیداری در سال سال 1386 در آمریکا درگذشت.
سهراب احمدی
