فریده لاشایی
فریده لاشایی زادۀ سال 1323 در رشت است. وی در زمرۀ مهم‌ترین هنرمندان مدرن و معاصر ایران محسوب می‌شود. لاشایی به جز پرداختن به هنرهای تجسمی، رُمان نوشته و به کار ترجمه نیز پرداخته است. تجربۀ موفق او در زمینۀ تألیف کتاب، به ویژه در تألیف کتاب شال با مو که خودزندگی‌نامه‌نوشتی تاریخ‌نگارانه است نشان داد که لاشایی پویایی و ریتم در نوشتار را نیز به خوبی می‌شناسد. این کتاب شرح نوعی تاریخِ شخصی و از گذر آن، رسیدن به تاریخی جمعی و اجتماعی به ویژه در سال‌های پس از انقلاب 57 و مهاجرت بسیاری از ایرانیان و خودِ لاشایی به خارج از کشور است. در زمینۀ هنرهای تجسمی، لاشایی بیش از هر کار به نقاشی پرداخته، هر چند تعدادی حجم، طراحی پارچه و کریستال و ویدئوآرت نیز از او برجا مانده است. گفتنی است تجارب لاشایی در زمینۀ ویدئوآرت در سال‌های پایانی حیات هنرمند بوده و این ویدئوها با نقاشی‌های لاشایی در پیوند قرار داشته و نشانی از بیان‌های بینارسانه‌ای لاشایی است. نقاشی‌های لاشایی نشان از پیوند ناگسستنی او با طبیعت دارند: مسئلۀ او در برابر طبیعت نه الهام گرفتن و بازنمایی آن، بلکه هم‌افقی با طبیعت و زیستن در آن است. بدین‌ترتیب، لاشایی، با عبور از لایۀ فیگوراتیوِ طبیعت که هم در ذهن و هم در منظر بوم و مقوا قابلیت بازنمایی دارد، و بر خلاف این اندیشه که طبیعت را گاه اُبژه‌ای منتزع از فرهنگ می‌داند، طبیعت را در نقاشی نه با محاکات آن، بلکه بوطیقایی در نظر می‌گیرد با تمام زوایای پنهان و آهنگینش، زوایایی که متحرک و پویاست. زندگی خودِ هنرمند نیز نشانی از همین پویایی و تحرک دارد. بدین ترتیب، مطالعه و جستجوی پویای لاشایی، نه در سطح نقاشی فیگوراتیو یا انتزاعی، بلکه در سطحی گسترده‌تر و در سطح شیوۀ پیوند آدمی به صورت کلی و نقاش به صورت اخص با طبیعت و زیستن در آن است. با توجه به آنچه گفته شد، لاشایی همواره در مرز بین رسانۀ کلامی و غیرکلامی قرار داشته و از هر دو برای بیان بهره می‌جوید. بیان او در زمینۀ ویدئو اثبات کرد که چگونه نقاشی با استفاده از رسانه‌های دیگر می‌تواند بیانی روزآمد داشته و معاصر بماند، لاشایی از مرز رسانه‌های می‌گذرد تا نشان دهد گاه شیوۀ بیان مانند زندگی امروز چندتکه، لایه‌چسبان و منفصل است.
سهراب احمدی
