بیان حجمی زبان زنانه
هنر زنانه راه‌های مختلفی را طی این سال‌ها آزموده و مسیرهای پیدا و نهان بسیاری را پشت سر گذارده است. البته هنرمندِ زن بودن چالش‌های خود را دارد؛ خصوصاً آن هنگام که هنرمند نمی‌خواهد نظاره گرِ صرف باشد. این روزها نگارخانه مژده پذیرای مجسمه‌های «نیلوفر موسوی» با عنوان «وضعیت» شده است؛ هنرمندی که به بیان تجربه‌های زیسته زنان در قالب حجم می‌پردازد و هریک از آثار او، راوی جغرافیایی متفاوت است. موسوی هنجارهای روایی و قواعد ژنریک را درون حجم شگفت انگیزی از دست ورزی‌های بصری حل می‌کند و به واقع از همین مسیر هم هست که می‌تواند خود را علاوه بر تحت تأثیر بودن، تاثیرگذار نشان دهد. هر ده مجسمه این نمایشگاه در سال‌های 2021 و 2022 ساخته شده‌اند و جنس آنها از برنز است. نیلوفر موسوی متولد ۱۳۶۹ در تهران است. تحصیلات خود را در رشته گرافیک گذرانده و تا کنون در بیش از شش نمایشگاه گروهی و اکسپوی مجسمه‌سازان ایران شرکت کرده است. این نمایشگاه تا 3 مرداد در نگارخانه مژده دایر است. گفتگویمان را با این مجسمه ساز می‌خوانید.
- مجسمه‌سازی معاصر گذر از یادمان است به تجربه. این نکته‌ای است که در نمایش اخیرتان در گالری مژده می‌بینیم......
طبیعتا آثار یادمان‌گون و تزیینی، کمتر به سمت تجربه و آزمون‌گری حرکت می‌کنند؛ بیشتر نسبت میانِ معماری و مجسمه‌سازی را بر قرار می‌سازند. اما در دوران معاصر درک مفهومی از هنر و نیز چرخش ذهن مجسمه‌سازان به سمت مسائل اجتماعی، سبب شده مجسمه‌سازی به سمت انعکاس یک تجربه و وضعیت خاص کشیده شود.
- ایده اولیه نمایشگاه «وضعیت» چگونه شکل گرفت؟
در واقع من از سال 1396 مجسمه‌سازی را در کارگاه یکی از دوستانم آغاز کردم و از همان بدو شروع کلاس‌ها و مجسمه ساختن، به من گفتند یک ایده را بپردازم و گسترش بدهم تا بتوانم یک مجموعه از آن جمع کنم. اصولا مسائل زنان و روابط بین زنان همیشه برایم دغدغه بوده است. سال 1398 در اولین نمایشگاه گروهی‌ام آثار زنانی شاخدار را بازنمایی کرده بودم که بر موضوع روابط بین زن‌ها تمرکز داشت.
- هرگاه سخن از روابط بین زن‌ها می‌شود، ماجرا قدری سویه منفی به خود می‌گیرد؛ خصوصا هنگامی که پای حسادت‌های زنانه به میان می‌آید. آیا این نمایشگاه انتقاد یک زن است به زنان دیگر؟
نمایش اولیه اثرم، سویه‌ای انتقادی در باب روابط بین زن‌ها داشت. من البته نمی‌گویم همه زن‌ها اینگونه هستند ولی به هر حال من خود یک زن هستم و در محیط اطرافم این موضوع را می‌دیدم و از این رو این مجسمه‌ها به شکل ناخودآگاه بر ابعاد مساله‌مند زیست زنانه تاکید داشتند. جلوتر که آمدیم، مساله تبعیض جنسیتی به زنان و قتل‌های ناموسی برایم برجسته‌تر شد؛ اینکه زنان از بیرون و از سوی جنسِ مخالف دچار خشم و خشونت و سرکوب می‌شوند. این ایده در واقع از آنجا شکل گرفت که اولین مجسمه‌ام سال 1398 در اکسپوی مجسمه از همین مجموعه ارایه گردید.
- پس به این نتیجه رسیدید که ایده مجسمه‌های سال 98 را گسترش دهید؟
بله، در واقع شروعش از همان جا بود و تا به امروز این روند ادامه داشته است.
- در حوزه مجسمه‌سازی به کلاس‌هایی اشاره کردید که سال 96 پشت سر گذاشتید. آن کلاس‌ها نزد چه کسانی بود؟
من مشخصا نزد اساتید محسن غلامی و خانم میترا ارباب سلجوقی مجسمه‌سازی را شروع کردم. هنوز هم با این عزیزان کار می‌کنم و استاد من هستند و یادگیری من آنجا صورت گرفت.
- این مجسمه‌های برنز به لحاظ تکنیکی چگونه شکل گرفت؟
ما این کارها را از خمیر می‌سازیم. مدل‌سازی با خمیر است و قالب سیلیکون می‌گیریم و آن قالب را ریخته‌گیری می‌کنیم و بعد آن را به ریخته‌گر می‌دهیم.
- کانسپت این آثار را توضیح می‌دهید؛ اینکه این میخ‌ها در کلیت هر مجسمه، چه نقش و دلالتی دارند؟
انتخاب میخ به عنوان عنصری است که تداعی‌کننده حالت کوبیده شدن و تحت فشار بودن و کج‌شدگی است. من این آثار را فیگورهایی زنانه از جنس «میخ» نامیده‌ام. این عنصر سرکوب‌شده، شکل‌دهند مجموعه «وضعیت» است. وضعیتی نه چندان متعادل که تجربه زیسته زنانی است حاصل ساختار محدودکننده اجتماع، سنت‌ها و فشارها که در قالب خمیدگی در بدن و مرزبندی جغرافیایی پایه‌ها، به نمایش درآمده است.
- با دقت در کارهای نمایشگاه می‌بینیم که خبری از لطافت و ظرایف زنانه نیست...
این مجموعه با تکیه بر رویکرد نظری «فمینیسم» با یک وارونگی آگاهانه شکل گرفته که نشان از تمایز تجربه زنانه از زیبایی بصری ولو به عنوان جسمی سرکوب‌شده است که در دشوارترین حالت خود نیز دارای بار زیبایی‌شناسی است. این آثار بر محوریت ارتباط گفتمان زنانه و پیوند آن با فضایی است که در آن زندگی می‌کنند. چنین گفتمانی در بطن زبان کلامی رسوب کرده و از این طریق است که بیان حجمی زبانِ زنانه زاده شده، دچار تنش‌ها، ریزش‌ها و گسست‌ها شده است.
- نظام زنانه تمدن‌ساز است و شعر و شاعری و نظام شاعرانه، ذهن را می‌سازد. آیا در مجسمه‌های شما زنان نقشی مغایر با این مفهوم را بر عهده دارند؟
نگاه من به زنان، استوار بر وجه تمدن‌ساز آنان بوده است. به عنوان یک زن به توانایی‌های خویش اعتقاد دارم. شما بنیاد خانواده را در نظر بگیرید که زنان چقدر می‌توانند در آن مهم و تاثیرگذار باشند. در جامعه نیز می‌توان قائل به چنین نقشی برای زنان بود.
- پایه هر مجسمه به نظر یک نقشه از یک مکان خاص است. ارجاع جغرافیایی خاصی مد نظرتان بوده است؟
اینها مرزهایی است که ما دور خودمان کشیده‌ایم! من به نقطه جغرافیایی خاصی اشاره نداشتم. هر چند فکر می‌کنم این تبعیضی که وجود دارد بر آمده از جغرافیا و فرهنگِ مرتبط با آن است ولی جغرافیا، اشاره خاصی به ایران یا کشوری دیگر ندارد و در سراسر دنیا ممکن است این اتفاق‌ها بیفتد. من یک زن ایرانی‌ام و کشور خودم را می‌بینم؛ در صورتی که در هند، پاکستان و بسیاری کشورهای دیگر هم این مسائل وجود دارد.
- این اولین نمایشگاه انفرادی شماست. نحوه ورود به نگارخانه مژده چطور بود؟ درخواست دادید یا..؟
من توسط دوستم خانم دنیا مشرفی که کیوریتور این نمایشگاه هستند، به این نگارخانه معرفی شدم.
- مجسمه‌سازی با برنز، از نظر متریال و هزینه، کار سنگینی است. حامی خاصی داشتید؟
حامی من همسرم و خانواده‌ام بوده‌اند.
- متریال دیگر را نیازمودید؟
فایبر گلاس کار کردم که آن هم با خمیر و قالب‌های سیلیکون بود ولی چوب و سنگ و متریال دیگر خیر.
- در مسیری که پیمودید تا به اولین نمایشگاه انفرادی‌تان منتهی شد، دشواری خاصی داشتید؟
راستش این مجموعه را قبل از سال 1401 جمع کرده بودم و قرار بود همان موقع به نمایش گذاشته شود که اتفاقات سال گذشته و تعطیلی گالری‌ها مانع از این کار شد. یکی از دشواری‌ها همین به تعویق افتادنِ برگزاری نمایشگاه بود زیرا قرار بود این نمایشگاه آبان 1401 برگزار شود.
- چشم‌انداز پیش رو و آینده کاری‌تان را چگونه می‌بینید؟
مهم، برایم بازخورد این نمایشگاه است. طبیعتا دغدغه و امید همه زندگی من را در بر گرفته؛ هرچند تبعیض‌ها و نابرابری‌ها علیه زنان وجود دارد. قدر مسلم همین مجموعه را ادامه خواهم داد و مدیوم‌های دیگر در کارم وجود ندارد. در آینده نیز روی مجسمه‌سازی متمرکز خواهم بود.